Martin Jonaš
(Kovačica, 1924 - 1996)
Martin Jonaš spada među najistaknutije ličnosti svetskog naivnog slikarstva. Rođen je 1924. godine u Kovačici, gde je završio osnovnu školu i proveo čitav svoj radni i životni vek, najvećim delom kao poljoprivrednik i umetnik. Bio je vodeća ličnost kovačičkog naivnog slikarstva i jedan od osnivača Galerije naivne umetnosti u Kovačici. Počeo je da slika u dvadesetprvoj godini i prvi put je izlagao u Kovačici. Tokom svog plodnog i aktivnog umetničkog rada, izlagao je na više od 450 samostalnih i kolektivnih izložbi. Bio je dobitnik visokih međunarodnih umetničkih priznanja i primio ključeve nekoliko evropskih gradova. Pored Salvadora Dalija i Renata Gatusa dobitnik je zlatne medalje na velikoj međunarodnoj izložbi crteža u Italiji, 1978. godine.
Sve je počelo još kada sam bio mali dečak, stalno sam se sakrivao ispod očevog velikog stola. U porodičnoj kući slušao sam razgovore o teškom radu, video glad i lošu žetvu – ali sam mnogo naučio i o značaju sreće. Bila je to moja škola (…) dobro se sećam tih teških dlanova, kako vise ispod stola i odmaraju. Vidim ih i dan-danas i stalno ih slikam.
Kuća Martina Jonaša je svojevrstan dokument o životu ovog umetnika – zidovi sobe, u kojoj je slikao prekrivene su fotografijama, medaljama i diplomama. Police prepune stručne literature, fascikle sa obimnom korespodencijom, časopisi i novine iz celog sveta sa reportažama o umetniku – dragocen arhiv članaka i fotografija. Tu je i zbirka slika, istorijskih dokumenata, knjiga i starih periodičnih izdanja vezanih za istoriju slovačke zajednice u Vojvodini. Izvanredna je i zbirka Jonašovih slika u Galeriji naivne umetnosti u Kovačici.
Jasno, bez suvišnih detalja, na svojim slikama želim da prikažem da su dva i dva četiri. Kakvi su zapravo život i rad, ljubav i smrt, radost i bol…. Koristim skraćenice, preskačem sve ono nebitno. Platno odnosno crtež mora da odiše jednostavnošću likovnog izraza čak i onih najsloženijih pojava i situacija.
Jonaš je svojom umetničkom filozofijom i snagom svoje specifične i bogate slikarske imaginacije izgradio jedinstven stil i van granica naivne umetnosti. Glavni motivi na njegovim slikama su ljudi, seljaci sa velikim radničkim rukama i teškim nogama, sa malom groteskno izgledajućom glavom, u scenografiji sa slovačkim kućicama i poljima. To je svojevrsno Jonašovo predstavljanje suštine života. Karakteristična hronika teškog seljačkog života oslikana ličnim životnim iskustvima samog autora.
Martin Jonaš preminuo je 1996. godine u Kovačici, gde je i sahranjen na mesnom groblju. Te iste godine, uz podršku Matice slovačke, u njegovu čast otkrivena je spomen ploča na njegovoj kući.
Likovna dela Martina Jonaša u fondu Galerije naivne umetnosti:
- Gledanje jaja, 41×58, 1968, 1/568
- Pred kućom, 35×52, 1970,2/569
- Seosko zvono, 35×52, 1967, 3/570
- Moja Kovačica, 48×68, 1969, 22/589
- Vredna žena, 68×80, 1962, 23/590
- Moja škola naslikana, 34×50, 1957, 56/623
- Kovačički proces, 110×160, 1957, 57/624
- Kolera u Kovačici, 38×27, 1971, 58/625
- Uplašeni konj, 48×53, 1972, 59/626
- Svinjokolj, 41×81, 1967, 80/647
- Igra, 50×150, 1964, 110/667
- Povratak sa seče, 70×70, 1972, 111/678
- Razjareni konj i sanke, 60×100, 1977,112/679
- Krunjenje kukuruza, 66×44, 1973, 113/680
- Odlazak na pijacu, 37×61, 1969, 120/687
- Srećan dan, 70×54, 1977, 121
- Ispred suncokreta, 66×60, 1978, 122
- Udova, 62×78, 1981, 124
- Moja radost, 70×54, 1981, 155
- Ulovljeni, 59×42, 1986, 195
- Plodovi i ruke, 119×59, 1981, 228
- Banatski obelisk, 105×41, 1988, 229
- Sreća, 101×41, 1988, 250
- Odmor, 100×65, 1992, 305
- Zahvalnost, 68×50, 1990, 285
- Strašilo, 67×40, 1990, 286
- Dogovor, 50×36, 1993, 317
- Nedelja, 62×34, 1994, 328
